Wederkerige versus eenzijdige rechtshandeling
Een overeenkomst is steeds een twee-of meerzijdige rechtshandeling en onderscheidt zich hierdoor van de eenzijdige rechtshandeling, zoals bv. een aanbod of een testament, waarbij één wilsuiting voldoende is. Een overeenkomst is ofwel wederkerig ofwel eenzijdig.
Een wederkerige overeenkomst.
Wanneer de contractanten zich over en weer t.a.v. elkaar verbinden zodat er van in het begin verbintenissen ontstaan voor elke partij, spreken we van een wederkerige overeenkomst (artikel 5.6, lid 1 Nieuw Burgerlijk Wetboek). Beide partijen zijn dan tegelijk schuldeiser én schuldenaar.
Een eenzijdige overeenkomst.
Een eenzijdige overeenkomst betreft een contract waarbij alleen ten laste van één partij verbintenissen ontstaan (artikel 5.6, lid 2 Nieuw Burgerlijk Wetboek).
Onvolmaakt wederkerige overeenkomsten.
Daarnaast bestaat er nog zoiets als onvolmaakt wederkerige overeenkomsten. Deze zijn bij de totstandkoming eenzijdig, maar worden later wederkerig omdat, in de loop van hun bestaan, een verbintenis ontstaat ten laste van de andere contractspartij
Enkele voorbeelden.
- Koop, ruil en huur zijn wederkerige overeenkomsten
- Lastgeving is in principe kosteloos, zodat er slechts één verbintenis bestaat, namelijk van de lasthebber om te doen waartoe hij zich verbonden heeft. Indien de lasthebber echter onvoorzienbare uitgaven moet doen voor de uitvoering van zijn opdracht, moet de lastgever hem die vergoeden en wordt de initieel eenzijdige overeenkomst wederkerig.
- Zakelijke contracten die slechts ontstaan ingevolge de overhandiging van een zaak, zijn vaak eenzijdige overeenkomsten, met name wanneer de andere contractspartij enkel gehouden is tot teruggave van de zaak.
Wat is het belang van het onderscheid tussen eenzijdige en wederkerige overeenkomsten?
- Bij wederkerige contracten ligt de oorzaak van de verbintenis van de ene partij nu net in de verbintenis van de andere partij. Indien die verbintenis geen voorwerp heeft, dan is de overeenkomst bijgevolg nietig, omdat zij geen oorzaak heeft.
- Het bewijs van wederkerige overeenkomsten is aan andere regels onderworpen dan het bewijs van eenzijdige overeenkomsten.
- De risicoregeling is bovendien verschillend bij de niet-nakoming van de verbintenis wegens toeval of overmacht. Bij wederkerige overeenkomsten is de schuldenaar bevrijd, maar moet de schuldeiser evenmin presteren zodat het uiteindelijke risico bij de schuldenaar ligt. Bij eenzijdige overeenkomsten is de schuldenaar ook bevrijd, maar draagt de schuldeiser het uiteindelijke risico.
- Bij wederkerige contracten kan elke partij de stilzwijgende ontbindende voorwaarde (artikel 5.142 Nieuw Burgerlijk Wetboek) inroepen, alsook de exceptie van niet-nakoming (de zogenaamde ENAC). Dit houdt in dat, wanneer een partij in gebreke blijft, de andere partij de gerechtelijke ontbinding mag vragen, resp. de uitvoering van de eigen verbintenis mag opschorten.