Jan en Marjan zijn vijftien jaar een koppel. Zij hebben nooit een verklaring van wettelijke samenwoning afgelegd, noch zijn zij gehuwd. Zij hebben vier kinderen: Jan, Piet, Joris en Corneel. Corneel is meerderjarig, maar studeert en woont nog thuis.
Het komt tot een relatiebreuk. Jan en Marjan zijn het niet eens over de regeling voor de kinderen. Jan wil een week-weekregeling, maar Marjan ziet dit niet zitten. Bovendien wil géén van hen alléén instaan voor de lening bij de bank in afwachting van een verkoop of een overname. Jan wil de gezinswoning overnemen. Zowel Jan als Marjan willen in de gezinswoning blijven tijdens de procedure.
Tot welke rechtbank moeten zij zich wenden? Een goede vraag!
De Familie- en Jeugdrechtbank.
Sinds 1 september 2014 is er binnen elke rechtbank van eerste aanleg een sectie Familie- en Jeugdrechtbank, ingevoerd door de Wet van 30 juli 2013 "betreffende de invoering van een familie- en jeugdrechtbank" (BS 27 september 2013). Kunnen Jan en Marjan bij deze rechtbank terecht?
De Familierechtbank is bevoegd voor alles met betrekking tot de uitoefening van het ouderlijk gezag, de verblijfsregeling of het recht op persoonlijk contact ten aanzien van minderjarige kinderen. Dus Jan en Marjan kunnen een beroep doen op deze Rechtbank voor een regeling voor de kinderen.
Maar in het kader van een relatiebreuk moet naast een regeling voor de kinderen, ook de financiële kant van de relatie (voorlopig) geregeld worden:
- Wie mag voorlopig in de gezinswoning blijven in afwachting van verkoop/overname?
- Wie betaalt het hypothecair krediet verder in afwachting van verkoop/overname?
- Wie krijgt het voorlopig bezit van de wagen en de meubelen?
- ….
En hier knelt het schoentje. De Familierechtbank is enkel bevoegd voor vorderingen tussen echtgenoten en wettelijk samenwonenden, en dit voor de uitoefening van hun rechten of hun goederen. Feitelijk samenwonenden blijven in de kou...
Welke rechter is bevoegd voor feitelijk samenwonenden?
Feitelijk samenwonenden zullen meerdere paden moeten bewandelen:
- Voor een (financiële) regelingen voor de kinderen en eventueel ook voor de "uitonverdeeldheidtreding m.b.t. de samen aangekochte woning zullen zij zich moeten wenden tot de Familie- en Jeugdrechtbank;
- Voor een regeling van het voorlopige gebruik van de gezinswoning, de voorlopige afbetaling van de hypothecaire kredieten, en andere dringende maatregelen, moeten zij zich wenden tot de Voorzitter van de Rechtbank van Eerste Aanleg.
Geen dringende voorlopige maatregelen voor de Familierechtbank voor feitelijke partners.
Feitelijk samenwonenden kunnen dus geen dringende voorlopige maatregelen afdwingen voor de Familierechtbank. Zij kunnen zich uitsluitend richten tot de Voorzitter van de rechtbank van eerste aanleg , maar zullen spoedeisendheid moeten aantonen. Men zal dus moeten aantonen dat men een dreigend en ernstig nadeel zou lijden indien er geen beslissing tussenkomt. Men kan bijvoorbeeld aanvoeren dat er sprake is van partnergeweld, waardoor de ene partner de woning dient te verlaten in het voordeel van zijn (voormalig) feitelijk samenwonende partner.
Voor dergelijke procedures start men via een (dure) dagvaarding, tenzij er sprake is van "volstrekte noodzakelijkheid", in welk geval bij (eenzijdig) verzoekschrift de zaak bij de Voorzitter kan worden gebracht. Deze vorm van procederen is heel wat duurder dan het (goedkopere) verzoekschrift voor de familierechtbank.
Discriminatie van feitelijk samenwonenden?
Behalve voor de regeling voor kinderen, kunnen feitelijk samenwonenden kunnen zich niet wenden tot de Familierechtbank. Wettelijk samenwonenden en gehuwden kunnen dit wél. Is dit geen discriminatie?
Hierover diende het Grondwettelijk Hof zich uit te spreken in een recent arrest van 19.01.2017.
Volgens het Hof is er geen sprake van discriminatie van feitelijk samenwonenden, omdat het verschil in behandeling steunt op een objectief element: namelijk de juridische toestand van partners, die verschilt naargelang de enen gehuwd of wettelijk samenwonenden zijn, en de anderen feitelijk samenwonenden zijn. Uit het huwelijk en de wettelijke samenwoning vloeien namelijk heel wat rechten en plichten, zowel op persoonlijk als vermogensrechtelijk vlak. De gemeenschap die door feitelijke samenwonenden wordt gevormd, wordt niet met dezelfde zekerheid aangetoond als de gemeenschap die ontstaat uit het huwelijk of de wettelijke samenwoning.
Bovendien wordt volgens het Hof het recht op toegang tot de rechter niet ontzegd voor feitelijk samenwonenden. Zij hebben toegang tot de rechter, maar niet per sé tot de rechter van hun keuze.
Door voor de feitelijke samenwoning te kiezen, aanvaarden de partners de voordelen, maar ook de nadelen van deze vorm van samenleven. Er is dus géén sprake van discriminatie.
Vaste rechtspraak van het Grondwettelijk Hof.
Deze uitspraak kadert binnen vaste rechtspraak van het Grondwettelijk Hof.
Dat feitelijk samenwonenden anders behandeld worden dan gehuwden of wettelijk samenwonenden, blijkt bijvoorbeeld ook uit het Arrest van 25 september 2014 van het Grondwettelijk Hof: zo werd art. 82, lid 2 van de Faillissementswet, dat bepaalt dat de verschoonbaarheid van de gefailleerde gevolgen heeft voor de (ex-)echtgenoot van de gefailleerde, niet naar analogie toegepast wordt op de feitelijk samenwonenden.
De feitelijk samenwonenden en het Grondwettelijk Hof zijn dus koele minnaars.
Toch is het voor het publiek niet altijd duidelijk wat de rechten en verplichtingen, verbonden aan een bepaalde samenlevingsvorm, zijn. Minister van Justitie K. Geens is zich hier bewust van. Zo verklaarde hij in zijn beleidsverklaring van 17 november 2014 dat er een duidelijk kader moet komen inzake de patrimoniale rechten en plichten van wettelijk en feitelijk samenwonenden. Het is volgens de minister belangrijk dat het voor de burger duidelijk wordt wat het onderscheid is in rechten en plichten tussen gehuwden, wettelijk samenwonenden of feitelijk samenwonenden.