De nietigheid van de overeenkomst.
De nietigheid van de overeenkomst is een privaatrechtelijke sanctie, net zoals de ontbinding of de schadevergoeding. De nietigheid is de meest verregaande en drastische sanctie, die ertoe strekt de rechtshandeling en al haar gevolgen uit te wissen met terugwerkende kracht. Er kan slechts sprake zijn van nietigheid, indien deze sanctie door de wet is voorgeschreven.
De nietigheid versus andere sancties.
De nietigheid is een sanctie in het geval dat de overeenkomst gebrekkig tot stand is gekomen, door bijvoorbeeld de aanwezigheid van wilsgebreken, zoals bedrog, geweld en dwaling. Andere sancties, zoals de ontbinding of de schadevergoeding hebben betrekking op specifieke tekortkomingen in de uitvoering van het contract.
De nietigheid wist de overeenkomst en haar gevolgen uit met terugwerkende kracht, in tegenstelling tot andere sancties.
Men maakt een onderscheid tussen absolute nietigheid en relatieve nietigheid. De aard van de sanctie blijft in beide gevallen hetzelfde.
Absolute nietigheid.
Absolute nietigheid kan ingeroepen worden door elke belanghebbende, ook door het openbaar ministerie en zelfs ambtshalve door de rechter. Absoluut vernietigbare rechtshandelingen zijn niet achteraf voor bevestiging vatbaar. Absolute nietigheid kan in elke stand van het geding worden ingeroepen, zelfs voor de eerste maal voor het Hof van Cassatie. Absolute nietigheid geldt als sanctie voor het totaal ontbreken van een geldigheidsvereiste, dan wel voor de schending bij de contractsluiting van regels van openbare orde en de goede zeden.
Relatieve nietigheid.
Relatieve nietigheid kan alleen worden ingeroepen door de persoon die wordt beschermd door de rechtsregel die overtreden is. Relatief nietige of vernietigbare rechtshandelingen kunnen expliciet of zelfs impliciet bevestigd worden door de personen die de nietigheid kunnen inroepen. Ook moet de relatieve nietigheid steeds bij de aanvang van een rechtsgeding worden opgeworpen. In het jargon heet dit "in limini litis", oftwel bij de aanvang van het proces. Deze relatieve nietigheid geldt als sanctie voor het gebrekkig voldoen aan de geldigheidsvereisten of voor de overtreding van regelen van louter dwingende aard.
De nietigheid wordt als sanctie soms wat afgezwakt.
Het onderscheid tussen absolute en relatieve nietigheid wordt niet altijd even rechtlijnig toegepast. Absolute nietigheid wordt soms vervangen door relatieve nietigheid. Er is een tendens om de nietigheidssanctie meer flexibel toe te passen, en om daarbij vaker een minder verregaande sanctie in de plaats van de nietigheidssanctie te stellen.
Om het radicale aspect van de nietigheidssanctie te beperken, heeft de rechter ook een aantal instrumenten die hem toelaten om de nietigheidssanctie te beperken of matigen. Zo kan de rechter de nietigheid bijvoorbeeld beperken tot het ongeldige beding zonder haar uit te breiden tot de gehele overeenkomst.
De verjaring van de nietigheid
De nietigheid door middel van een vordering of kennisgeving verjaart na vijf jaar vanaf de dag volgend op deze waarop degene die zich er op beroept, kennis heeft van de nietigheidsgrond in kwestie.
De nietigheid verjaart in ieder geval na verloop van twintig jaar vanaf de dag volgend op de dag waarop het contract gesloten is.
De exceptie van nietigheid kan dan weer niet verjaren en kan te allen tijde worden ingeroepen indien deze zich zou opdringen.
Bevestiging van de nietigheid
Het contract dat is aangetast door een relatieve nietigheidsgrond kan uitdrukkelijk of stilzwijgend worden bevestigd door de beschermde persoon in kwestie. Deze afstand leidt tot afstand van de mogelijkheid om de nietigheid daadwerkelijk in te roepen onverminderd de rechten van derden die eveneens bevoegd zouden zijn om zich op de nietigheid in kwestie te beroepen.
Het contract aangetast door een absolute nietigheidsgrond kan dan absoluut niet worden bevestigd.