De wilsgebreken.
Er is sprake van een wilsgebrek in het contractenrecht wanneer de toestemming als geldigheidsvoorwaarde voor het afsluiten van een overeenkomst, gebrekkig is. De werkelijke en de verklaarde wil van de partijen komen weliswaar met elkaar overeen, maar de werkelijke wil van één van de contractspartijen komt tot stand onder invloed van een verkeerde voorstelling van zaken (dwaling, bedrog), of onder druk van een externe factor (geweld).
Een rechtsgeldige wilsovereenstemming betekent dat elke partij wetens en willens het contract sluit en de wil niet gebrekkig is. In het geval van een wilsgebrek stemmen werkelijke en verklaarde wil met elkaar overeen, maar is de werkelijke wil gebaseerd op een verkeerde voorstelling van zaken.
Vier wilsgebreken.
Er zijn vier wilsgebreken:
- Dwaling: dwaling is de verkeerde voorstelling die een partij heeft m.b.t. een bestanddeel van de overeenkomst bij het sluiten ervan. Zij moet essentieel en niet bijkomstig zijn. Men zou m.a.w. het contract niet gesloten hebben zonder dat element, zijnde die onjuiste voorstelling. Een overeenkomst die tot stand gekomen is op basis van dwaling is vernietigbaar. Dit houdt in dat de overeenkomst juridisch gezien nooit bestaan heeft.
- Bedrog: wanneer één van de partijen bij het sluiten van het contract ‘kunstgrepen’ aanwendt (materieel element) en bewust (psychologisch element) de wederpartij doet dwalen, zonder dewelke zij haar toestemming niet zou hebben gegeven, is er sprake van bedrog. In dit geval kan de wederpartij de vernietiging van de overeenkomst vorderen.
- Geweld: onder geweld of dwang verstaat men het uitoefenen van een fysieke of morele dwang, of de dreiging ermee, ten aanzien van de medecontractant, zijn echtgenoot of zijn bloedverwanten in de neerdalende of opgaande lijn (art. 1113 BW). Het geweld moet in ieder geval doorslaggevend geweest zijn. Dit houdt in dat, moest het geweld er niet geweest zijn, de overeenkomst niet gesloten zou zijn.
- Benadeling: er is sprake van benadeling wanneer er een aanzienlijk onevenwicht bestaat tussen de wederzijds overeengekomen prestaties.
Art. 1109 BW bevat de drie wilsgebreken: dwaling, geweld en bedrog. Art. 1118 BW voegt daar nog een vierde uitzonderlijk (en oneigenlijk) wilsgebrek aan toe, namelijk ‘benadeling’.
De overeenkomst is vernietigbaar op basis van een gebrekkige toestemming.
Wanneer er sprake is van dwaling, geweld of bedrog, dan is de overeenkomst niet van rechtswege nietig (art. 1117 BW), maar wel vernietigbaar op verzoek van de contractspartij die het slachtoffer is van het wilsgebrek. Een nietigverklaarde overeenkomst wordt geacht nooit bestaan te hebben. De partij die het slachtoffer van het wilsgebrek is, kan er echter ook voor kiezen het contract uitdrukkelijk of stilzwijgend te bevestigen. Bovendien kan men ook schadevergoeding vragen, mits de andere partij een fout heeft begaan, en de benadeelde moet schade hebben geleden ingevolge de vernietiging van het contract: de benadeelde is ingevolge de vernietiging niet volledig in de toestand terug plaatst waarin hij of zij zich zou bevonden hebben zonder die gebrekkige contractsluiting.
De mogelijkheid om een schadevergoeding te verkrijgen is een toepassing van de leer van de precontractuele aansprakelijkheid, ofwel ‘culpa in contrahendo’. Deze leer vindt men terug in art. 1382 en 1383 BW inzake de buitencontractuele aansprakelijkheid. Men kan dergelijke aansprakelijkheid oplopen in verschillende situaties. Dit kan het geval zijn wegens het onrechtmatig afbreken van contractonderhandelingen of wegens fouten begaan bij het sluiten van een vernietigbare en een al dan niet vernietigde overeenkomst, maar eveneens wegens fouten begaan bij het sluiten van een niet vernietigbaar en dus geldig contract.
De vier wilsgebreken nader toegelicht: