Wat is voogdij?

Het openvallen van de voogdij

De voogdij over een minderjarige valt open indien beide ouders (art. 389, 1ste lid oud BW):

• overleden zijn;
• wettelijk onbekend zijn;
• in de voortdurende onmogelijkheid zijn om het ouderlijk gezag uit te oefenen;
• wilsonbekwaam zijn.

Zo lang er dus één ouder in leven is (en deze is niet in de voortdurende onmogelijkheid om het ouderlijk gezag uit te oefenen of wilsonbekwaam), zal de voogdij niet automatisch openvallen. 

Daarnaast kan enkel de ouder, die als laatste het ouderlijk gezag heeft uitgeoefend, een voogd aanduiden. Dit kan bij testament of via een verklaring voor de vrederechter of notaris. Een voogd kan ook samen door de ouders aangeduid worden, dit blijft gelden na het overlijden van één van de ouders. Tenzij de langstlevende ouder dit herroept of zelf iemand anders aanduidt. Dit kan enkel via een verklaring voor de vrederechter of notaris (art. 392 oud BW). 

De vrederechter

De vrederechter heeft een centrale rol in het kader van de voogdij. De bevoegde vrederechter is die van de woon- of verblijfplaats van de minderjarige. De vrederechter waar de voogdij is opengevallen is onveranderlijk (art. 390 oud BW).

Wanneer de voogdij openvalt zal de vrederechter dringende maatregelen bevelen om zowel de persoon als de goederen van het kind te beschermen (art. 391 oud BW). 

Indien de ouders iemand hadden aangeduid als voogd zal de vrederechter, na aanvaarding door de persoon, de aanwijzing homologeren. Tenzij er ernstige aanwijzingen zijn, met betrekking tot het kind, dat de aanwijzing uitsluiten. Indien de vrederechter besluit om de persoon niet aan te wijzen moet hij nauwkeuring de redenen hiervoor omschrijven in zijn beschikking (art. 392, 7de lid oud BW). 

Indien de ouders niemand hebben aangeduid als voogd, dan zal de vrederechter een persoon aanstellen. In de meeste gevallen zal dit een naast familielid van het kind zijn. Ingeval van broers en zussen zal de vrederechter dezelfde voogd aanduiden voor alle kinderen, indien mogelijk (art. 393 oud BW).

Vooraleer de vrederechter een voogd aanduidt, zal hij eerst de minderjarige horen indien hij de leeftijd van twaalf jaar heeft bereikt. Ook zal hij de bloedverwanten in opgaande lijn in tweede graad horen, zoals de broers en zussen van het kind en de broers en zussen van de ouders. Daarnaast zal hij ook elke persoon horen van wie de mening voor hem nuttig kan zijn (art. 394 oud BW). 

In uitzonderlijke gevallen kan de vrederechter de voogdij splitsen. Hierbij zal hij een voogd aanduiden voor de persoon van het kind en een voogd over de goederen (art. 395, §1 oud BW).

De toeziende voogd

De vrederechter zal bij elke voogdij ook een toeziende voogd aanduiden. Indien de voogd een bloed- of aanverwant uit een bepaalde lijn is, zal bij voorkeur de toeziende voogd uit een andere lijn gekozen worden (art. 402 oud BW).

De toeziende voogd is er om toezicht te houden op de voogd. Als hij vaststelt dat de voogd tekort schiet in zijn verplichtingen ten aanzien van het kind, dan moet hij onmiddellijk de vrederechter hiervan op de hoogte brengen (art. 403 oud BW).

Daarnaast vertegenwoordigt de toeziende voogd de minderjarige wanneer diens belangen botsen met die van de voogd. Indien de belangen van de toeziende voogd ook zouden botsen met deze van het kind, dan zal de vrederechter een voogd ad hoc en toeziende voogd ad hoc aanstellen (art. 404, 1ste lid oud BW).

De verplichtingen bij voogdij

Eerst en vooral is niemand verplicht om voogdij op zich te nemen (art. 396 oud BW). Indien iemand besluit om de voogdij te aanvaarden, dan brengt dit ook een aantal verplichtingen met zich mee.

Als eerste dient de voogd zorg te dragen voor de persoon van het kind, alsook in te staan voor de opvoeding. Indien de ouders bepaalde wensen hebben nagelaten hieromtrent, dient de voogd deze te volgen (art. 405, 1ste lid oud BW).

Ten tweede zal hij het kind vertegenwoordigen in alle burgerlijke handelingen. Zo kan hij toestemming geven voor bepaalde beslissingen in verband met de persoon van het kind, zoals bv. toestemming geven zodat de minderjarige kan huwen (art. 405, 2de lid oud BW).

Als laatste staat hij in voor het beheer van de goederen van het kind. Dit dient hij te doen zoals een goede huisvader, anders kan hij aansprakelijk worden gesteld voor slecht beheer (art. 405, 3de lid oud BW).

Voor bepaalde handelingen zal de voogd ook voorafgaande de machtiging van de vrederechter moet verkrijgen, deze handelingen staan opgesomd in art. 410 oud BW.

De kosten voor onderhoud en opvoeding dienen gedragen te worden door de inkomsten van de het kind zelf, niet door de voogd (art. 405, 5de lid oud BW). De voogdij op zich is onbezoldigd. De voogd kan wel een vergoeding vragen voor eventuele onkosten. 

Daarnaast moet de voogd jaarlijks verantwoording afleggen. Elke vorm van vermogensbeheer moet de voogd verantwoorden in de vorm van een jaarlijkse voogdijrekening. Ook moet hij een verslag uitbrengen omtrent de opvoeding en opvang van het kind. Door middel van deze verantwoordingen is zicht en controle op de voogdij (art. 413 en 420 oud BW). 

Personen uitgesloten van voogdij

Volgende personen mogen niet aangeduid worden als voogd (art. 397 oud BW):

• personen die niet de vrije beschikking over hun goederen hebben;
• personen ten aanzien van wie de jeugdrechtbank een van de maatregelen, overeenkomstig artt. 29-32 van de Jeugdbeschermingswet, heeft bevolen.

Verder zijn bepaalde personen uitgesloten van de voogdij of kunnen ontzet worden indien zij reeds de voogdij uitoefenen. Het gaat hierbij om (art. 398 oud BW): 

• personen van kennelijk wangedrag;
• personen van wie het beheer getuigt van onbekwaamheid of ontrouw;
• personen die zelf of van wie de echtgenoot, de wettelijke/feitelijke samenwonende partner, een bloedverwant in de opgaande of nederdalende lijn tegen een minderjarige een rechtsgeding voert, waarbij de staat het vermogen of aanzienlijk deel van de goederen van de minderjarige zijn betrokken.

Het einde van de voogdij

De voogdij neemt zijn einde bij:

• het overlijden van het kind;
• de meerderjarigheid van het kind;
• de ontvoogding van het kind;
• de adoptie van het kind;
• de vaststelling van de oorspronkelijke afstamming ten aan zien van een ouder;
• de opheffing van de voortdurende onmogelijkheid van de ouder(s).