Draagmoederschap.

Wat is draagmoederschap?

Draagmoederschap houdt in dat een vrouw (de draagmoeder) zwanger wordt en een kind baart met de bedoeling dit na de geboorte aan iemand anders (de wensouder(s)) over te dragen. Voorafgaand aan de zwangerschap maken de draagmoeder en de wensouder(s) hierover afspraken.

Er bestaan twee vormen van draagmoederschap:

• Hoogtechnologisch draagmoederschap: hierbij wordt via medisch begeleide voortplanting (MBV) een embryo gecreëerd en in de baarmoeder van de draagmoeder geplaatst. 
• Laagtechnologisch draagmoederschap: hierbij is er geen medische tussenkomst, de draagmoeder wordt dan ook de genetische moeder van het kind. 

In België is er geen specifieke wetgeving die draagmoederschap regelt, maar in de praktijk wordt dit wel getolereerd. 

Draagmoederschapsovereenkomsten

De meerderheid van de rechtsleer is van mening dat draagmoederschapsovereenkomsten in België strijdig zijn met de openbare orde en daarom nietig zijn. Een belangrijke reden hiervoor is dat men geen rechtsgeldige overeenkomsten kan sluiten waarbij over een menselijke persoon beschikt. 

Als gevolg hiervan kunnen de afspraken in een draagmoederschapsovereenkomst niet door de rechter worden afgedwongen. Dit betekent dat wanneer de draagmoeder weigert het kind af te staan of de wensouder het kind niet wil aanvaarden, men zich niet kan beroepen op de overeenkomst bij de rechtbank. Ook hier is het niet mogelijk om in zo’n situatie een schadevergoeding te eisen ter vervanging van de niet-nakoming. 

Adoptie door de wensouders?

Wensouder(s) kunnen verzoeken om het kind te adopteren, mits de draagmoeder hiermee instemt. Wanneer dit zonder financiële vergoeding gebeurt, staat de rechtspraak meestal toe dat adoptie wordt uitgesproken. 

Als het draagmoederschap wel tegen vergoeding plaatsvindt, is er verdeeldheid binnen de rechtspraak over de toelaatbaarheid van de adoptie. Sommige rechters zijn van mening dat adoptie nog steeds mogelijk is, omdat de grens met kinderhandel niet altijd wordt overschreden. Anderen beschouwen zo’n adoptie als onwettig, omdat het neerkomt op de verkoop van of handel in kinderen. 

Draagmoeder in het buitenland?

Door het ontbreken van een wettelijk kader in België zullen ouders soms een beroep doen op een draagmoeder in het buitenland, waar draagmoederschap wel geregeld is. In dat geval moet de buitenlandse geboorteakte in België erkend worden, wat niet altijd eenvoudig is. 

Omdat de (buitenlandse) draagmoederschapsovereenkomst in België nietig is, kan deze overeenkomst hier geen juridische gevolgen hebben. Toch speelt het recht op eerbiediging van het privéleven van het kind een rol. Daardoor moet de juridische afstammingsband tussen het kind en de biologische wensvader worden erkend, mits zij dit beiden wensen. 

Wat betreft de afstammingsband met een niet-biologische wensvader is het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) er nog niet toegekomen lidstaten te verplichten deze te erkennen. Dit betekent echter niet dat een dergelijke verplichting nooit kan ontstaan.

Indien de buitenlandse geboorteakte de (al dan niet genetische) wensmoeder als de juridische moeder aanduidt, en zij is getrouwd met de wensvader wiens afstammingsband werd erkend, mogen lidstaten deze band niet vooraf absoluut weigeren te erkennen. Het moet mogelijk zijn deze band te laten erkennen, hoewel concrete omstandigheden een weigering kunnen rechtvaardigen, bijvoorbeeld als de draagmoeder zelf een afstammingsband met het kind wenst te behouden. 

Medische en psychosociale begeleiding bij draagmoederschap

Om personen met een kinderwens niet in de kou te laten staan zijn, bieden verschillende Belgische ziekenhuizen (onder andere het UZ Gent, het UZ Brussel, het UZA, het UMC Sint-Pieter in Brussel en het CHR de la Citadelle van de Universiteit Luik) reeds medische en psychosociale begeleiding aan bij draagmoederschap.