Wat is de sanctie van een onrechtmatige beding in de algemene voorwaarden?

De nietigverklaring van het beding.

Wanneer de rechter vaststelt dat een beding onrechtmatig is op basis van de zwarte lijst (art. VI. 83 WER) of op basis van de algemene toetsingsnorm (art. VI 83 WER) dan is de sanctie de nietigverklaring van het onrechtmatige beding. De overeenkomst blijft dus nog steeds bestaan, maar het onrechtmatige beding wordt als het ware uit de overeenkomst geschrapt en als niet geschreven beschouwd.  De rechter heeft hierbij een actieve rol gekregen en moet wanneer de consument dit zelf niet doet, de onrechtmatigheid van een beding opwerpen om vervolgens over te gaan tot de nietigverklaring van dit beding.

Kan er na vernietiging worden teruggevallen op gemeen recht?

Neen, wanneer de rechter overgaat tot het vernietigen van een beding, dan kan de onderneming zich niet beroepen op het gemeenrechtelijk recht om de leemte van het nietige beding in te vullen. Wanneer een schadebeding uit de algemene voorwaarden nietig wordt verklaard, zal de onderneming zich niet kunnen beroepen op artikel 1231 van het Burgerlijk Wetboek om alsnog een schadevergoeding naar gemeen recht te verkrijgen. Dit is een zeer verregaande sanctie en de onderneming kan bij de nietigverklaring van een schadebeding dus met lege handen overblijven.

De nietigverklaring van de volledige overeenkomst.

Wanneer het beding dat de rechter nietig verklaart, een kernbeding is en dus essentieel voor het bestaan van de overeenkomst, dan zal  de overeenkomst in zijn geheel nietig zijn en dus niet enkel het beding. Een kernbeding bevat de kern van de prestaties van de overeenkomst: zonder dit beding kan de overeenkomst gewoonweg niet verder bestaan.

De nietigverklaring van een volledige overeenkomst komt niet vaak voor aangezien de rechter in principe geen rechtmatigheidstoets mag toepassen op een kernbeding. Wanneer de nietigverklaring van de volledige overeenkomst tot gevolg zou hebben dat de consument hier een enorm nadeel van ondervindt, dan kan de rechter beslissen om de overeenkomst toch te laten voortbestaan en zich te beroep op het gemeen recht om de leemte van het nietige kernbeding in te vullen. Voorbeeld: een consument gaat een kredietovereenkomst aan bij de bank, maar het beding omtrent het af te betalen bedrag van dit krediet blijkt onduidelijk en onbegrijpelijk. De consument gaat hiermee naar de rechter. Normaal gezien zal dit tot gevolg hebben dat niet enkel het beding nietig zal worden verklaard, maar ook de overeenkomst. Dit is niet wenselijk, want bij de nietigheid van een kredietovereenkomst dient de consument het verschuldigde bedrag op basis van de kredietovereenkomst in onmiddellijk en dus in één keer terug te betalen. De rechter zal in dit geval alsnog de kredietovereenkomst moeten laten voortbestaan en zich voor de afbetaling van het krediet baseren op het gemeen recht.