Rechtsverwerking.

Wat is rechtsverwerking?

Om te kunnen spreken van rechtsverwerking moeten er twee elementen aanwezig zijn. In de eerste plaats moet een persoon een houding aannemen die niet overeenstemt met zijn recht of bevoegdheid. In de tweede plaats moest de wederpartij rechtmatig op deze houding kunnen vertrouwen. 

Een voorbeeld kan dit verduidelijken. Een café-uitbater bestelde gedurende meerdere jaren een kleinere hoeveelheid drank dan oorspronkelijk was overeengekomen met de brouwerij. De brouwerij had hier echter nooit op gereageerd. De café-uitbater ging er dus vanuit dat er geen problemen waren. Negen jaar later werpt de brouwer toch op dat de overeenkomst niet naar behoren werd uitgeoefend en vorderde hiervoor een schadevergoeding. De café-uitbater wierp echter op dat door zo lang geen actie te ondernemen, hij in de - rechtmatige - overtuiging was dat de brouwer zich niet meer op zijn recht ging beroepen en dat zijn recht dus was verwerkt.

Rechtsverwerking veronderstelt niet dat de houder van het recht een fout begaat of de bedoeling had te kwader trouw te handelen. Een voorwaarde om een recht te kunnen verwerken, is dat men eerst een recht heeft. Wat men niet heeft, kan men niet verwerken.

Een zelfstandige rechtsfiguur?

Het Burgerlijk Wetboek spreekt nergens van rechtsverwerking. Het is dan ook een constructie die in de praktijk is ontstaan. In de rechtspraak en rechtsleer aanvaardt niet iedereen rechtsverwerking als zelfstandige rechtsfiguur. Het Hof van Cassatie heeft ervoor gekozen een tussenpositie in te nemen. Het Hof aanvaardt namelijk dat er rechtsverwerking kan zijn. Dit is dan wel geen zelfstandige rechtsfiguur, maar een toepassing van de theorie van het rechtsmisbruik. Er is algemeen sprake van rechtsmisbruik wanneer iemand zijn rechten uitoefent op een manier die zeer duidelijk de grenzen van de normale uitoefening van dit recht door een normaal, zorgvuldig persoon overschrijdt. Om te kunnen spreken van rechtsmisbruik stelt men dan ook redelijk strikte voorwaarden. Rechtsverwerking zal dan ook niet zo snel worden aanvaard. Zo volstaat het niet dat een partij gedurende een bepaalde tijd stilzit of nalaat haar recht uit te oefenen. Er moeten bijkomende elementen zijn. In bovenvermeld voorbeeld van de brouwerij had de brouwerij er nooit op gewezen of verwittigd dat er te weinig drank was afgenomen gedurende bijna tien jaar zodat het café er ook rechtmatig van kon uitgaan dat de afnameovereenkomst was beëindigd en zij niets meer verschuldigd was. Het voordeel dat de brouwerij nastreefde met de schadevergoeding stond dan ook niet in verhouding met de veroorzaakte schade.

De vraag of rechtsverwerking een toepassing is van rechtsmisbruik of een zelfstandige rechtsfiguur heeft zowel inhoudelijke als praktische gevolgen.

Ook het wetsvoorstel van het nieuwe verbintenissenrecht heeft deze rechtsfiguur niet geregeld. Het statuut hiervan blijft dan ook onduidelijk.

Gevolgen.

Wanneer men aanneemt dat rechtsverwerking een toepassing is van rechtsmisbruik, brengt dit ook dezelfde gevolgen met zich mee. De rechter zal de uitoefening van het recht herleiden tot de normale uitoefening hiervan. Indien een schuldeiser bijvoorbeeld te lang wacht een schuld te vorderen en het schadebeding hierdoor zeer hoog wordt, kan de rechter dit schadebeding matigen tot een normaal gebruik ervan. Indien dit geen oplossing biedt, kan de rechter de schade herstellen door middel van een schadevergoeding. Over de gevolgen van de rechtsverwerking als zelfstandige rechtsfiguur heerst er onduidelijkheid. Sommigen nemen aan dat de partij zich helemaal niet meer op haar recht kan beroepen. Zowel haar recht als haar verbintenis is verloren gegaan. Anderen kennen echter een minder verregaand gevolg aan toe. Het recht blijft nog steeds bestaan, maar het is tijdelijk niet mogelijk om dit recht (geheel of gedeeltelijk) uit te oefenen.