Het belang om in rechte op te treden.
Wanneer u in rechte wenst op te treden moet u daar ook een belang bij hebben. U kan geen vordering instellen in de plaats van iemand anders of in naam van het volk (actio popularis). In het algemeen zal er sprake zijn van ‘belang’ indien u bij het begin van het proces een voordeel (materieel of moreel) verwacht en uw rechtspositie uiteindelijk kan veranderen. Er moet dus een reden zijn waarom u optreedt. Het belang moet aan een aantal vereisten voldoen. Het belang moet in principe reeds verkregen en dadelijk zijn, rechtmatig, persoonlijk en rechtstreeks. Deze vereisten worden hieronder overlopen. Het maakt dan ook niet uit of uw zaak veel of weinig waard is.
Reeds verkregen en dadelijk belang.
Artikel 18 Gerechtelijk Wetboek (Ger. W.) bepaalt dat het belang “reeds verkregen en dadelijk” moet zijn. Uw belang moet met andere woorden actueel zijn. U kan in principe geen vordering instellen voor iets wat misschien in de toekomst zal gebeuren (actio ad futurum). Indien u nog geen schade heeft geleden, kan u ook niet vragen deze schade te vergoeden. Toch wil dit niet zeggen dat u moet wachten tot het kwaad reeds is geschied. U kan optreden om een schending van een ernstig bedreigd recht te voorkomen (artikel 18, tweede lid Ger.W.). Verschillende wetsbepalingen laten het toe om handelingen te stellen ook al is er nog geen geschil. Zo kan er bijvoorbeeld een getuigenverhoor (artikel 584, vijfde lid, 4° Ger.W.) of deskundigenonderzoek worden gevorderd (artikel 962, eerste lid Ger.W.). Ook kan een onderneming optreden tegen handelingen die haar kunnen schaden (artikel VI.104 Wetboek Economisch Recht (WER)).
Rechtmatig belang.
Daarnaast moet het belang ook rechtmatig of legitiem zijn. Indien u iets eist wat in strijd is met de openbare orde zal uw eis niet worden toegelaten. Te denken valt bijvoorbeeld aan een toelating om toch een huis van ontucht te kunnen uitbaten. Ook zal u geen belang hebben indien u een onrechtmatig voordeel wenst te bereiken of een toestand die in strijd is het met het recht wenst te behouden. Ook wanneer u bedrog pleegde heeft u geen rechtmatig belang om de toestand te herstellen. De rechter kan in dit geval uit zichzelf de eis ontoelaatbaar verklaren.
Persoonlijk en rechtstreeks belang.
De vordering in rechte moet ook in uw eigen belang zijn. Indien u het niet eerlijk vindt dat uw broer onterecht is behandeld en schade heeft geleden, kan u niet zomaar optreden in zijn plaats. Ook is het in principe niet toegelaten om een vordering in te stellen in het algemeen belang of in het collectief belang van een bepaalde groep. Hoewel het niet duidelijk is wat ‘het algemeen belang’ is, heeft iedereen baat bij een goed milieu, een goede nationale veiligheid, een stabiele rechtsstaat …
Het Hof van Cassatie oordeelde eerst dat het eigen belang van een rechtspersoon enkel datgene omvat wat zijn materiële goederen en morele rechten inzonderheid zijn vermogen, eer en goede naam, raakt (Cass. 4 februari 2008, Arr.Cass. 2008, afl. 2, 307). Indien een vereniging haar statutair doel nastreeft wil dit niet zeggen dat dit ook in haar eigen belang is. Dit is bijvoorbeeld het geval wanneer een vereniging als doel heeft een algemeen belang (bijvoorbeeld het milieu) te behartigen. Dit kon niet blijven duren waardoor er enkele uitzonderingen zijn voorzien. In de eerste plaats heeft het Hof van Cassatie geoordeeld dat verenigingen die de bevordering van milieubescherming als doel hebben kunnen optreden voor de rechter tegen handelingen die in strijd zijn met het nationale milieurecht, voor zover zij aan alle criteria voldoen (Cass. 11 juni 2013, AR P.12.1389.N, Arr.Cass. 2013, afl. 6-7-8, 1496).
Om een antwoord te bieden op een arrest van het Grondwettelijk Hof (GwH 10 oktober 2013, nr. 133/2013) kunnen rechtspersonen die de bescherming beogen van de rechten van de mens of fundamentele vrijheden ook een rechtsvordering instellen indien aan vier voorwaarden is voldaan (artikel 17, tweede lid Ger. W.).
Ook voorziet de wetgever in verschillende situaties in een collectief actierecht. Dit is voornamelijk op het gebied van milieu-en consumentengeschillen. Zo kunnen een aantal verenigingen met rechtspersoonlijkheid bijvoorbeeld optreden in volgende gevallen:
- Artikel XVII.36 WER i.v.m. een rechtsvordering tot collectief herstel (van schade geleden door consumenten of kmo’s)
- Artikel XVII.7 WER i.v.m. een vordering tot staking
- Artikel 1 wet 12 januari 1993 betreffende een vorderingsrecht inzake bescherming van het leefmilieu.
Ten slotte valt er nog op te merken dat u niet om het even wanneer en om welke reden in rechte kan optreden. Wanneer een vonnis bijvoorbeeld in uw voordeel is uitgesproken heeft u geen belang bij het instellen van hoger beroep.
Nog vragen?
Contacteert u gerust de advocaten van Wanted Law. Zij staan voor u klaar om u te helpen!