Het recht op tegenspraak.
Het recht op tegenspraak of het beginsel van hoor-en wederhoor is een van de belangrijkste onderdelen van het recht op verdediging, en ruimer van het gerechtelijk recht. U heeft graag dat u wordt gehoord, maar uw wederpartij wenst dit ook. In onderstaande bijdrage wordt uiteengezet wat het recht op tegenspraak inhoudt en waar het speelt.
Hoewel het recht op tegenspraak als beginsel zeer belangrijk wordt geacht, is er geen (grond)wettelijke bepaling die dit recht uitdrukkelijk verankert. Het recht op tegenspraak wordt daarentegen wel uitgewerkt in het Gerechtelijk Wetboek (Ger. W.) zodat dit wordt gewaarborgd in verschillende fasen van het proces. Toch zijn er situaties denkbaar waarin het recht op tegenspraak niet wordt gegarandeerd, bijvoorbeeld omdat de wet in een uitzondering voorziet of omdat er geen tegenpartij is.
Tegenspraak tijdens het proces.
Een tegensprekelijke procedure houdt in dat iedere partij wordt opgeroepen om voor te rechter te verschijnen (m.a.w. wordt gedagvaard), zodat zij kan worden gehoord en zich kan verdedigen voor de rechter. De rechter zal slechts een uitspraak kunnen doen indien beide partijen de mogelijkheid hebben gekregen hun standpunt kenbaar te maken. Dit houdt echter niet in dat de rechter ook moet antwoorden op hetgeen wordt gezegd tijdens het pleidooi. Hij is enkel verplicht om te antwoorden op de (schriftelijke) conclusies waarin de partijen hun eisen, tegeneisen en argumentatie uiteenzetten. Doordat de rechter iedere partij op gelijke wijze moet horen, is er ook minder kans op (een schijn van) partijdigheid, wat op zijn beurt weer een waarborg is voor een eerlijk proces.
Gedurende de procedure zal u als partij, maar ook uw tegenpartij moeten meewerken. Zo zal u uw stukken en conclusies aan elkaar moeten meedelen (artikel 736 en 745 Ger. W.) en kan u verplicht worden een (bewijs)stuk over te dragen indien men vermoedt dat u belangrijke informatie achterhoudt. Iedereen moet namelijk de mogelijk hebben om te reageren en te discussiëren over alle aangebrachte stukken. Soms zal een stuk echter te vertrouwelijk zijn (bijvoorbeeld omwille van het beroepsgeheim) zodat het niet kan worden ingekeken.
Daarnaast worden alle partijen op gelijke wijze betrokken bij de procedure. Zo zullen getuigen of deskundigen worden verhoord in aanwezigheid van alle partijen.
Uitzonderingen op het tegensprekelijke karakter
Bij een procedure op eenzijdig verzoekschrift (artikel 1025 Ger. W.) is er geen tegenspraak. De tegenpartij wordt namelijk niet op de hoogte gebracht en de procedure verloopt vaak volledig schriftelijk. Omdat de tegenpartij op deze manier een belangrijke waarborg verliest is deze procedure onderworpen aan strikte voorwaarden en slechts mogelijk in de gevallen waarin de wet het voorziet. Zo moet er verplicht een advocaat optreden en zal de rechter de eis grondig onderzoeken ook al zijn er geen verweermiddelen. De tegenspraak wordt in een eenzijdige procedure achteraf wel georganiseerd door de tegenpartij de mogelijkheid te geven derdenverzet aan te tekenen tegen de uitspraak. Hierdoor ontstaat er een tegensprekelijk debat en kan de rechter zijn uitspraak nog herzien. Een voorbeeld hiervan is de procedure tot het bekomen van een machtiging tot het leggen van een bewarend beslag. Hierbij is het verrassingseffect belangrijk waardoor de procedure in een eerste fase eenzijdig verloopt.
Geen gebruik maken van het recht op tegenspraak
Hoewel het recht op tegenspraak een belangrijk grondrecht is, bent u niet verplicht er gebruik van te maken. U bent bijvoorbeeld niet verplicht om ter zitting te verschijnen. Indien u niet op de inleidende zitting verschijnt kan de tegenpartij uw verstek vorderen. Indien zij dit niet doet krijgt u een uitnodiging om opnieuw voor de rechtbank te verschijnen. Indien u opnieuw niet aanwezig bent kan er een vonnis bij verstek worden uitgesproken. Dit houdt in dat de rechter de vorderingen of de verweermiddelen van de verschijnende partij toekent, tenzij dit in strijd zou zijn met de openbare orde of met regels die de rechter automatisch moet nagaan. Indien uw conclusies tijdig zijn neergelegd zal de rechter toch ook uw eisen moeten beantwoorden.