Wat is de imprevisieleer?

De imprevisieleer is een uitzondering op de bindende kracht van de overeenkomst

De imprevisieleer vormt een uitzondering op het principe van de bindende kracht van de overeenkomsten (pacta sunt servanda). Volgens dit principe zijn partijen verplicht om de verbintenissen na te komen die zij in hun overeenkomst zijn aangegaan. Wanneer een partij haar verbintenissen niet nakomt, pleegt zij contractbreuk, wat kan leiden tot diverse sancties. 

Aan dit principe kleeft echter een risico: in tijden van economische en monetaire instabiliteit kan het evenwicht tussen de prestaties van contractpartijen ernstig verstoord raken door onvoorzienbare omstandigheden die zich na de contractsluiting voordoen. Deze omstandigheden maken de uitvoering van het contract niet onmogelijk, dus geen overmacht, maar wel onredelijk voor een van de partijen. 

Met de invoering van artikel 5.74 BW is de imprevisieleer wettelijk verankerd. Dit biedt partijen de mogelijkheid om, wanneer aan de wettelijke voorwaarden voldaan is, te vragen om heronderhandelingen van het contract. Tijdens deze heronderhandelingen kunnen de partijen beslissen om:

• Het contact aan te passen;
• Het contract te ontbinden.

Als heronderhandelen niet tot een akkoord leidt tussen de partijen, kan de rechter (in kort geding) tussenkomen. De rechter heeft dan de mogelijkheid om: 

• Het contract aan te passen aan wat de partijen redelijkerwijs zouden zijn overeengekomen indien zij de gewijzigde omstandigheden bij het sluiten van het contract hadden voorzien. 
• Het contract geheel of gedeeltelijk te ontbinden. 

De voorwaarden

Om gebruik te maken van de imprevisieleer moet voldaan zijn aan de voorwaarden die zijn vastgelegd in artikel 5.74 van het Burgerlijk Wetboek. Dit artikel bepaalt dat: 

“Elke partij moet haar verbintenissen nakomen, ook al zou de uitvoering ervan meer bezwarend geworden zijn ofwel doordat de kostprijs van de uitvoering is gestegen, ofwel doordat de waarde van de tegenprestatie is verminderd.

De schuldenaar kan evenwel aan de schuldeiser vragen om het contract opnieuw te onderhandelen met het oog op de aanpassing of beëindiging ervan indien aan de volgende vereisten is voldaan:

1° een verandering van omstandigheden maakt de uitvoering van het contract buitensporig bezwarend, dermate dat de uitvoering ervan redelijkerwijze niet langer kan worden geëist;

2° die verandering onvoorzienbaar was bij de contractsluiting;

3° die verandering is ontoerekenbaar in de zin van artikel 5.225 aan de schuldenaar;

4° de schuldenaar dit risico niet voor zijn rekening heeft genomen; en

5° de wet noch het contract die mogelijkheid uitsluiten.

De partijen blijven hun verbintenissen nakomen in de loop van de heronderhandelingen.”

Deze bepaling geldt enkel voor overeenkomsten die gesloten zijn na 1 januari 2023. Voor eerder gesloten contracten kunnen partijen wel onderling overeenkomen dat Boek 5 toch van toepassing is. 

Wat is het verschil met overmacht?

De imprevisieleer verschilt op twee belangrijke punten van overmacht. 

Als eerste heeft het betrekking op de mate van belemmering bij de uitvoering van de overeenkomst. Bij overmacht is de uitvoering van de verbintenis definitief of tijdelijk “onmogelijk” geworden. Bij de imprevisieleer is de uitvoering nog steeds mogelijk, maar is ze buitensporig bezwarend (“onredelijk”) geworden voor een van de partijen door onvoorziene omstandigheden. 

Ten tweede zijn er verschillen op vlak van de juridische gevolgen. Bij overmacht wordt de schuldenaar volledig bevrijd van zijn verbintenis en is hij in principe geen schadevergoeding verschuldigd. Bij de imprevisieleer blijft de verbintenis bestaan, maar zal u heronderhandelingen moeten vragen. Indien die mislukken, kan de rechter de overeenkomst aanpassen of zelfs (geheel of gedeeltelijk) ontbinden.