Is het mogelijk om de afstamming langs vaderszijde binnen het heterohuwelijk te betwisten?

De betwisting van het vaderschap binnen het heterohuwelijk.

De betwisting van de afstamming langs vaderszijde binnen het heterohuwelijk is aan enkele strenge toepassingsvoorwaarden verbonden. Evenwel staat het zowel vrij aan de vader in kwestie, als aan de moeder, alsook aan het kind om deze procedure in te stellen. Zelfs de man die het vaderschap opeist en tevens de vrouw die het meemoederschap opeist, kunnen het vaderschap binnen het heterohuwelijk betwisten.

Toelaatbaarheidsvereisten

• Voorafgaande vaststelling van de vaderlijke afstemming zelfs niet noodzakelijk: de mogelijkheid bestaat om de vordering tot vaderschapsbetwisting in te stellen voordat het vaderschap is vastgesteld. Dit kan het geval zijn in de zeer uitzonderlijke situatie waarbij de moederlijke afstamming niet vaststaat. We hebben in dit geval dan te maken met een preventieve betwisting van het vaderschap die uitsluitend kan worden ingesteld door de echtgenoot. De vordering kan evenwel slechts na de geboorte worden ingesteld. 

• Geen toestemming tot een daad die de voortplanting tot doel had: men zal het vaderschap niet kunnen betwisten in geval van kunstmatige inseminatie (of via andere gelijkaardige daden) en indien de volgende drie voorwaarden cumulatief zijn vervuld:
  • De echtgenoot had zijn instemming gegeven tot de genoemde handeling;
  • Hij beoogde daarmee de verwekking van een kind bij zijn vrouw;
  • De verwekking van het kind kan het gevolg zijn van de handeling waarin de man heeft toegestemd;

• Afwezigheid van bezit van staat: krachtens artikel 318, § 1 BW zal men het vaderschap niet kunnen betwisten, indien het kind bezit van staat heeft ten aanzien van de echtgenoot van zijn moeder. Evenwel heeft het Grondwettelijk Hof geoordeeld dat dit absoluut verbod in geval van bezit van staat, strijdig is met artikel 22 van de Grondwet. Bijgevolg kan artikel 318, § 1 BW niet meer ten volle door de rechtbanken worden toepgepast. Nu de strijdigheid erin bestaat dat het bezit van staat aldaar als een absolute grond van onontvankelijkheid van de vordering tot betwisting van het vaderschap wordt vooropgesteld, kunnen de rechtbanken niet langer op grond van het aanwezig zijn van een deugdelijk bezit van staat de betwistingsvordering onontvankelijk verklaren. De enige uitweg is dat die vordering toch ontvankelijk wordt verklaard, ook al is er deugdelijk bezit van staat aanwezig. Het Hof van Cassatie gaat hier echter niet mee akkoord. Volgens het Hof is er een belangenafweging in contreto vereist op basis waarvan de rechter uitzonderlijk tot de ontvankelijkheid van de vordering kan besluiten. 

Wie kan deze procedure instellen en binnen welke termijn?

Volgens artikel 318, §1 BW kunnen énkel de moeder, het kind, de echtgenoot-juridische vader, de beweerde genetische vader en de vrouw die het meemoederschap van het kind opeist, de vordering tot betwisting van het vaderschap instellen. Er gelden hier strikte vervaltermijnen. Hierna volgt een korte bespreking van deze personen.

• De echtgenoot

De echtgenoot heeft één jaar de tijd te rekenen vanaf de ontdekking van het feit dat hij niet de vader is van het kind. Minimaal beschikt de vader dus over één jaar te rekenen vanaf de geboorte van het kind. Indien de echtgenoot overlijdt voor de geboorte, of na de geboorte maar nog binnen de nuttige termijn om de vordering in te stellen, dan gaat zijn vordering over op zijn bloedverwanten in rechte lijn. Zij beschikken over een eigen vervaltermijn van één jaar om de vordering in te stellen. Deze begint te lopen vanaf de geboorte of vanaf het moment van overlijden. 

•  De moeder

De moeder heeft één jaar de tijd, te rekenen vanaf de geboorte om de vordering in te stellen. Bij overlijden zal deze vordering niet overgaan op andere personen.

• Het kind

Het kind krijgt zijn vorderingsrecht pas vanaf zijn 12de verjaardag, waarbij hij beschikt over een termijn van 10 jaar, die vervalt op zijn 22ste verjaardag. Evenwel zal het kind beschikken over een bijkomende termijn van één jaar te rekenen vanaf de ontdekking van het feit dat de echtgenoot zijn vader niet is, ongeacht de leeftijd van het kind op het moment van de ontdekking.

Het Grondwettelijk Hof is echter van oordeel door te bepalen dat een kind dit vaderschap niet meer kan betwisten na de leeftijd van 22 jaar of na één jaar te rekenen vanaf de ontdekking dat de (ex)-echtgenoot van zijn moeder niet zijn vader is, terwijl dit juridische vaderschap met geen enkele genetische, noch socio-afffectieve realiteit overeenstemt, op discriminerende wijze afbreuk gedaan wordt aan het recht op eerbiediging van het privéleven van dit kind. Het gevolg hiervan is dat hier de gemeenrechtelijke verjaringstermijn in afstammingszaken moet worden toegepast, namelijk: 30 jaar vanaf de geboorte, waarbij deze termijn geschorst wordt tijdens de minderjarigheid. Dit betekent dat de vordering van het kind pas verjaart door verloop van 48 jaar sinds zijn geboorte. 

Tijdens de minderjarigheid (vanaf de leeftijd van 12 jaar) wordt het vorderingsrecht uitgeoefend door een voogd die specifiek voor deze vordering wordt aangesteld door de familierechtbank. Dit kan gebeuren op initiatief van de minderjarige of het openbaar ministerie. Bij overlijden van het kind zal het vorderingsrecht niet overgaan op andere personen.

• De man die het vaderschap opeist

De man die het vaderschap opeist, moet de vordering instellen binnen het jaar nadat hij ontdekt heeft dat hij zelf de genetische vader is van het kind. Ook hij beschikt minstens over één jaar vanaf de geboorte. Bij overlijden gaat deze vordering niet over op andere personen.

• De vrouw die het meemoederschap opeist

De vrouw die het meemoederschap opeist beschikt over één jaar te rekenen vanaf de ontdekking dat zij heeft toegestemd in de verwekking, en dat deze verwekking van het kind het gevolg kon zijn van deze verleende toestemming. Bij haar overlijden gaat dit vorderingsrecht niet over op andere personen.

Organisatie van de bewijsvoering

Op vlak van bewijsvoering moeten er twee situaties onderscheiden worden. Evenwel staan beide open voor de hier bovenvermelde personen.

• De vaderschapsbetwisting zonder bewijsvoering

In twee uitzonderlijke gevallen zal degene die het vaderschap betwist geen bewijs moeten leveren. Doch kunnen de verweerders dan wel rechtsreeks bewijs leveren van genetische verwantschap van de echtgenoot. Slechts ten aanzien van twee heel bijzondere categorieën kinderen kan de vaderschapsbetwisting zonder bewijsvoering worden aangewend:

1/. Kinderen waarvan de afstamming langs moederszijde is vastgesteld door middel van erkenning of via onderzoek naar het moederschap;

2/. Kinderen waarvan de afstamming langs moederszijde nog niet is vastgesteld (preventieve vaderschapsbetwisting). Dit tweede geval staat slecht open voor de echtgenoot.

• De vaderschapsbetwisting op tegenbewijs

Buiten de twee hier bovenvermelde gevallen, kan de eiser het vaderschap van de echtgenoot aanvechten door middel van het leveren van bewijs van het ontbreken van een genetische band tussen het kind en de echtgenoot. 

Voor het bewijs kan men alle middelen aanwenden. Het bewijs kan rechtstreeks geleverd worden (bijvoorbeeld via een DNA-onderzoek). Maar ook onrechtstreeks (bijvoorbeeld wanneer men aantoont dat de moeder reeds toen al samenwoonde met een nieuwe partner).

Bijkomende voorwaarden en gevolgen (voor de betwisting door de man die het vaderschap opeist, resp. van de vrouw die het moederschap opeist)

• De man die het vaderschap opeist

De man die het vaderschap opeist, zal moeten bewijzen dat hij de genetische cvader is. Bewijs leveren van het feit dat de echtgenoot niet de vader is volstaat dus niet. Indien er verzet is bij de moeder of het kind, zal hij ook moeten bewijzen dat de betwisting in belang van het kind is.

Na het succesvol betwisten, wordt het vaderschap van de echtgenoot uitgeschakeld en wordt tegelijkertijd de afstamming langs vaderszijde vastgesteld. Het vonnis dat de betwisting van het vaderschap van de echtgenoot inwilligt, heeft aldus een dubbel gevolg: het schakelt niet enkel het vaderschap van de echtgenoot uit, maar brengt van rechtswege de vaststelling mee van de vaderlijke afstamming van het kind t.a.v. de eiser. Dit noemt men de zogenaamde 2 in 1- vordering. Hij moet bijgevolg het kind niet meer erkennen en het kind wordt op geen enkel moment jurdisch vaderloos: het ruilt gelijktijdig de ene vader in voor de andere. 

• De vrouw die het meemoederschap opeist

De vrouw die het meemoederschap opeist, zal moeten bewijzen dat de echtgenoot niet de genetische vader is. Maar ook dat zij (in overeenstemming met de medisch begeleide voortplantingswet) heeft toegestemd met de medisch begeleide voortplanting, en dat de verwekking van het kind hiervan het gevolg kan zijn. Indien er verzet is bij de moeder of het kind, zal zij ook moeten bewijzen dat de betwisting in belang van het kind is.