Absolute nietigheid of relatieve nietigheid.
Een overeenkomst kan absoluut (volstrekt) of relatief (betrekkelijk) nietig zijn. Zij is absoluut nietig bij het ontbreken van een wezenlijk bestanddeel of wanneer de overeenkomst in strijd is met de openbare orde of goede zeden. Een overeenkomst is relatief nietig wanneer de essentie van de overeenkomst niet is aangetast of wanneer de ontbrekende geldigheidsvereiste enkel private belangen raakt. In dit geval zal de vordering tot nietigverklaring enkel ingesteld kunnen worden door de beschermde partij. Deze vordering tot nietigverklaring moet ingesteld worden binnen de tien jaar (artikel 1304 BW). Het is echter mogelijk dat er een kortere termijn voorzien is in een bijzondere wet.
De gevolgen van de nietigverklaring.
De gevolgen van zowel de absolute nietigheid als de relatieve nietigheid zijn dezelfde. De rechtbank stelt de nietigheid vast: de rechtbank verklaart de (aannemings)overeenkomst "nietig". De nietigheid werkt ex tunc. Dit wil zeggen dat beide partijen terug worden geplaatst in een toestand alsof ze nooit gecontracteerd hadden. Alles wat gepresteerd werd zal de ene partij aan de andere moeten teruggeven (art. 1235 en 1376 BW).
Concreet betekent dit dat de bouwheer de ontvangen goederen zal moeten teruggeven en de aannemer de prijs zal moeten terugbetalen. Als dit niet mogelijk is, zal men de waarde van de goederen moeten terugbetalen. Dit noemt men een waardeschuld. Het kan ook gewoon gaan over de teruggave van de betaalde geldsom.
Wat als herstel in natura niet meer mogelijk is?
Normaal gezien moet er dus herstel in natura zijn, maar het wordt natuurlijk wel ingewikkeld wanneer de aannemer al werken heeft uitgevoerd. Het teruggeven van de werken door de opdrachtgever is immers onmogelijk. Hierdoor zal de opdrachtgever een equivalente vergoeding moeten betalen. De rechtsgrond voor de betaling van een vergoeding bij equivalent is de vermogensverschuiving zonder oorzaak. De vergoeding zal gelijk zijn aan de waarde van het gepresteerde werk. Men bepaalt deze waarde aan het begin van de overeenkomst. Het bedrag kan eventueel ook nog verminderd worden naar aanleiding van gebreken of tekortkomingen tijdens de werken. Het is ook mogelijk dat bovenop het betalen van de uitgevoerde werken. De opdrachtgever kan eventueel nog een schadevergoeding vorderen voor de schade die hij opliep door de nietigverklaring, bijvoorbeeld de geleden vertraging.