Hoe wordt de familienaam bepaald op grond van gewone afstamming?

Hypothese 1: enkel een afstammingsband langs moederszijde

Wanneer enkel het moederschap vaststaat, zal het kind automatisch de naam van de moeder dragen (artikel 335, §2, lid 1 oud BW). Dit kan zich voordoen in verschillende situaties, bijvoorbeeld wanneer vrouwen ervoor kiezen om alleen kinderen te krijgen en geen juridische afstammingsband met de biologische vader wensen.

Wanneer een rechtsvordering aanleiding geeft tot de vaststelling of het handhaven van het moederschap, als de enige afstammingsband, zal het kind ook de naam van de moeder dragen (artikel 335, §2, lid 3 oud BW). De familierechter neemt in zijn vonnis akte van deze door de wet vastgestelde naam (art. 335quinquies oud BW). Hieronder worden er twee voorbeelden gegeven van dergelijke rechtsvorderingen:

• Rechtsvordering die aanleiding geeft tot vaststelling: dit zal bijvoorbeeld het geval zijn in de (uitzonderlijke) situatie dat er geen juridische moeder was en het moederschap gerechtelijk werd vastgesteld. 
• Rechtsvordering die aanleiding geeft tot handhaving: dit zal bijvoorbeeld het geval zijn nadat de afstammingsband langs vaderszijde succesvol werd betwist en enkel de afstammingsband langs moederszijde gehandhaafd werd. 

Een wijziging in de afstamming kan dus een verandering van naam met zich meebrengen. Indien de afstamming van een kind wordt gewijzigd wanneer hij de leeftijd van twaalf jaar heeft bereikt, wordt er zonder zijn instemming echter geen verandering aan zijn naam aangebracht (artikel 335, §4, lid 1 oud BW). 

Hypothese 2: enkel een afstammingsband langs vaderszijde

Wanneer enkel het vaderschap vaststaat, zal het kind automatisch de naam van de vader dragen (artikel 335, §2, lid 2 oud BW). Deze situatie zal zich echter slechts uitzonderlijk voordoen. Een vrouw die van een kind bevalt wordt immers verplicht in de geboorteakte opgenomen en is de juridische moeder van het kind (artikel 312, § 1 juncto artikel 44, 2° oud BW). De moeder is dus zo goed als altijd zeker (mater semper certa est). De moeder zal enkel niet zeker zijn na een anonieme bevalling in het buitenland.

Wanneer een rechtsvordering aanleiding geeft tot de vaststelling of het handhaven van het vaderschap als de enige afstammingsband zal het kind ook de naam van de vader dragen (artikel 335, §2, lid 3 oud BW). Ook deze situaties zullen zich slechts uitzonderlijk voordoen. Het vaderschap kan namelijk alleen als enige afstammingsband worden vastgesteld indien er geen juridische moeder zou zijn. Daarnaast kan het vaderschap alleen als enige afstammingsband gehandhaafd worden na een succesvolle betwisting van het moederschap, maar ook dit gebeurt slechts uitzonderlijk. De familierechter neemt in zijn vonnis akte van deze door de wet vastgestelde naam (art. 335quinquies oud BW). 

Indien de afstamming van een kind wordt gewijzigd wanneer hij reeds de leeftijd van 12 jaar heeft bereikt, wordt er zonder zijn instemming geen verandering aan zijn naam aangebracht (artikel 335, §4, lid 1 oud BW). 

Hypothese 3: gelijktijdige vaststelling van de afstammingsband langs moeders- en vaderszijde

Wanneer een kind binnen een huwelijk wordt geboren, of wanneer het kind prenataal of in de geboorteakte erkend is, staan het moederschap en vaderschap gelijktijdig vast. In deze hypothese hebben de ouders een beperkt keuzerecht, er zijn namelijk vier keuzemogelijkheden (artikel 335, §1, lid 1 oud BW):

1. De familienaam van de moeder;
2. De familienaam van de vader;
3. Een dubbele familienaam, met eerst de naam van de moeder en dan die van de vader;
4. Een dubbele familienaam, met eerst de naam van de vader en dan die van de moeder.

Wanneer de ouders voor een dubbele naam kiezen die samengesteld is uit hun namen, dan mogen zij vrij de volgorde van deze namen bepalen. Voor elk van de ouders kan er evenwel maximaal één naam gekozen worden. Indien de ouders zelf een dubbele naam dragen kunnen zij dus slechts één deel van deze naam doorgeven. 

Het is bovendien zo dat wanneer de ouders beslissen dat het kind de naam van één van de ouders zou dragen en deze ouder zelf een dubbele naam heeft, het kind steeds de volledige dubbele naam van deze ouder zal moeten dragen. Het is niet mogelijk dat het kind slechts een deel van deze naam draagt. 

Bijvoorbeeld: de vader heet Jan De Smet Janssen en de moeder heet Karen Declerck Peeters, de ouders kunnen volgende namen kiezen voor hun kind:

• De Smet Janssen (naam vader)
• Declerck Peeters (naam moeder)
• De Smet Declerck
• De Smet Peeters
• Janssen Declerck
• Janssen Peeters
• Declerck De Smet
• Declerck Janssen
• Peeters De Smet
• Peeters Janssen

Als beide ouders een dubbele naam dragen zal het kind dus ook een dubbele naam moeten dragen. Terugkeren naar een enkelvoudige naam is niet mogelijk (bv. De Smet, Janssen, Peeters of Declerck).

Er is een terugvalregeling voorzien in de wet voor als de ouders het niet eens worden en er dus onenigheid is met betrekking tot de naam van het kind.  Bij onenigheid krijgt het kind een dubbele naam, waarbij de namen van de ouders in alfabetische volgorde staan. De ouder die een dubbele naam heeft kan zelf kiezen welk deel van diens naam aan het kind wordt doorgegeven, bij afwezigheid van keuze wordt dit ook alfabetisch bepaald (artikel 335, §1, lid 2 oud BW). Als de ouders weigeren om een naamskeuze te maken wordt dit beschouwd als een geval van onenigheid (artikel 335, §1, lid 3 oud BW). 

De ambtenaar van de burgerlijke stand stelt bij de aangifte van de geboorte de door de ouders gekozen naam of het feit dat er onenigheid is vast. De aangifte kan door beide ouders samen worden gedaan, maar mag ook door één ouder alleen worden verricht. In dat geval mag de ambtenaar van de burgerlijke stand ervan uitgaan dat deze ouder het akkoord van de andere ouder heeft met betrekking tot de gekozen naam. Een schriftelijk akkoord is daarbij niet vereist. Wanneer toch blijkt dat deze ouder geen akkoord had van de andere ouder, kan deze laatste naar de familierechtbank stappen om een verbetering van de akte te verzoeken. Dit heeft de correcte toepassing van artikel 335 oud BW tot gevolg. De terugvalregel zal toegepast worden aangezien er onenigheid is.

De aangifte van de geboorte gebeurt verplicht binnen de vijftien dagen na de geboorte (artikel 43, §1 oud BW). Dit heeft tot gevolg dat de ouders de keuze van de naam binnen de vijftien dagen moeten maken.

In deze context spreken we over een dubbele naam en geen samengestelde naam. Een samengestelde naam kan bijvoorbeeld voorkomen na adoptie (bijvoorbeeld: kind met naam Janssen werd geadopteerd door vader De Smet en moeder Peeters, ze kiezen voor de samengestelde naam Janssen De Smet). Beide soorten namen lijken heel sterk op elkaar, maar het verschil is belangrijk. Het belangrijkste verschil tussen beide is de deelbaarheid. De samengestelde naam is, in tegenstelling tot de dubbele naam, ondeelbaar. Wanneer één van de ouders een samengestelde naam heeft en diens naam doorgegeven wordt aan het kind (al dan niet als onderdeel van de dubbele naam), dan wordt diens volledige naam doorgeven aan het kind. De samengestelde naam kan zo ook deel uitmaken van een dubbele naam. 

Een voorbeeld: Als de vader Declerck heet en de moeder heet Janssen De Smet als gevolg van een gewone adoptie, zijn er vier mogelijkheden voor de naam van het kind. Het kind kan de volgende namen als familienaam hebben: 

• Declerck
• Janssen De Smet
• Declerck Janssen De Smet
• Janssen De Smet Declerck

Indien de naam van de moeder een dubbele naam was, dan kon het kind de volgende familienamen hebben: 

• Declerck, 
• Janssen De Smet
• Declerck Janssen
• Declerck De Smet
• De Smet Declerck
• Janssen Declerck

Hypothese 4: de afstamming langs vaderszijde komt pas later vast te staan dan de afstamming langs moederszijde, of omgekeerd

Dit zijn de gevallen waarbij het moederschap komt vast te staan na het vaderschap of dat het vaderschap na het moederschap komt vast te staan. Het kind dat reeds een afstammingsband heeft met een ouder wordt later erkend door de andere ouder of het ouderschap wordt later gerechtelijk vastgesteld. 

Vroeger bleef de naam van het kind in deze situatie in principe onveranderd. De ouders van een minderjarig kind konden er voor kiezen om de naam bij gemeenschappelijke verklaring voor de ambtenaar van de burgerlijke stand te wijzigen.  Zij beschikten dan over dezelfde keuzemogelijkheden als wanneer het vaderschap en het moederschap gelijktijdig vast komen te staan. Een meerderjarige kon dit keuzerecht zelf uitoefenen.

Nu is het principe dat de ouders in dit geval over hetzelfde keuzerecht beschikken als wanneer het vaderschap en het moederschap gelijktijdig vast waren komen te staan (zie hypothese 3).  De ene ouder kan de naamswijziging dus niet langer blokkeren door niet mee te werken. In geval van onenigheid speelt ook dezelfde terugvalregeling. De minderjarige ouder dan twaalf jaar moet wel instemmen met de naamswijziging, zonder zijn instemming kan er geen naamswijziging plaatsvinden. De meerderjarige kan het keuzerecht zelf uitoefenen (artikel 335, §4 oud BW). 

Wanneer het kind erkend wordt zal de ambtenaar van de burgerlijke stand de gekozen naam vaststellen bij de aangifte van de erkenning. Dit gebeurt op basis van de verklaring van naamskeuze en de instemming van het minderjarige kind ouder dan twaalf jaar. Deze documenten dienen bij de aangifte van de erkenning aan de ambtenaar van de burgerlijke stand overhandigd te worden. 

Als het ouderschap gerechtelijk vastgesteld wordt zal de rechter in zijn vonnis  akte nemen van de gekozen naam.

Hypothese 5: de afstamming langs vaders- en moederszijde stond vast, maar door een succesvolle betwisting wordt de genetische vader de nieuwe juridische vader

Als de afstamming langs zowel vaders- als moederszijde vaststond, maar het vaderschap succesvol werd betwist, kunnen de moeder en de nieuwe vader samen een nieuwe familienaam kiezen voor het kind. Ze beschikken over dezelfde keuzemogelijkheden als in de vierde hypothese. Bij onenigheid is dezelfde terugvalregeling van toepassing. De familierechter neemt in zijn vonnis akte van de gekozen of de door de wet vastgestelde naam (art. 335quinquies oud BW). 

De minderjarige ouder dan twaalf jaar moet wel instemmen met de naamswijziging, zonder zijn instemming kan er geen naamswijziging plaatsvinden. De meerderjarige kan het keuzerecht zelf uitoefenen (artikel 335, §4 oud BW). 

Hypothese 6: afstamming langs moeders- en meemoederszijde

De regels inzake meemoederschap zijn analoog aan de eerder besproken regels inzake vaderschap. De regels bevinden zich in artikel 335ter oud Burgerlijk Wetboek.

Hypothese 7: er is reeds een gemeenschappelijk kind

Wanneer de ouders samen al een kind hebben krijgt het nieuwe kind automatisch dezelfde naam als diens broer of zus. Dit gebeurt op basis van artikel 335bis en 335ter, §4 oud BW. De ouders hebben hier dus geen keuzerecht. Hiermee wil de wetgever voorkomen dat kinderen met dezelfde ouders, verschillende familienamen zouden hebben. 

Als er een nieuw kind geboren wordt kunnen de ouders onder bepaalde voorwaarden er voor kiezen om de naam van hun eerder geboren kinderen te veranderen. Ze hebben dan de keuzemogelijkheden uit het nieuwe recht. De voorwaarden zijn als volgt:

• De vorige naam werd vastgesteld overeenkomstig het oude recht (dit is het geval indien het oudste kind voor 1 juni 2014 geboren was);
• Alle gemeenschappelijke kinderen zijn nog minderjarig.

De ouders moeten hiervoor een gemeenschappelijke verklaring afleggen bij de ambtenaar van de burgerlijke stand. Hierin kunnen ze een naam kiezen overeenkomstig de derde hypothese. Ze moeten dit binnen de drie maand na de geboorte doen (artikel 12 Wet 8 mei 2014).