De kenmerken van de staat van de persoon zijn gekoppeld aan de openbare orde
De staat van de persoon (zoals afstamming, huwelijk, geslacht, naam, nationaliteit, etc.) wordt in het Belgisch recht beschouwd als een juridisch statuut dat fundamenteel is voor de rechtspositie van elk individu. Aangezien deze elementen tot de openbare orde behoren, kunnen ze niet zomaar door de wil van het individu gewijzigd worden.
De belangrijkste kenmerken van de staat van persoon zijn:
- De staat is niet vatbaar voor autonome wijziging;
- De staat is onbeschikbaar;
- De staat is universeel tegenstelbaar;
- De staat is niet voor verjaring vatbaar;
- De staat is enkelvoudig.
De staat is niet vatbaar voor autonome wijziging
De staat van de persoon kan slechts worden verkregen of verloren volgens de regels die door de wet zijn vastgelegd. Een persoon kan dus niet op eigen houtje beslissen op zijn staat te wijzigen, elke wijziging vereist een wettelijke grondslag en vaak ook een tussenkomst van een overheidsinstantie.
Deze regel vloeit voort uit het principe van juridische stabiliteit: derden moeten kunnen vertrouwen op de juridische toestand van personen, zoals hun naam, afstamming, nationaliteit of huwelijkse staat.
De staat van de persoon kan dus situaties bevatten die niet overeenstemmen met de feitelijke waarheid, maar toch juridisch bindend zijn. Denk bijvoorbeeld aan een man die juridisch als vader van een kind wordt beschouwd (bv. via het vermoeden van vaderschap binnen het huwelijk), ook al is hij biologisch niet de vader. Hoewel de biologische realiteit anders ligt, blijft het juridische vaderschap bestaan zolang het niet wordt betwist op basis van wettelijke grond binnen de voorziene termijn.
Zo ontstaat een vorm van rechtszekerheid en bescherming, zowel voor de betrokken personen als voor derden.
De staat is onbeschikbaar
De staat van de persoon is een juridisch statuut dat niet kan worden overgedragen, afgestaan of vervreemd. Elk element van de staat, zoals afstamming, nationaliteit, naam of huwelijkse staat, behoort tot de openbare orde en is onbeschikbaar. Dit betekent dat men hier niet via overeenkomst, afstand of dading over kan beschikken. Pogingen om dat toch te doen, zijn nietig wegens strijd met de openbare orde.
Toch laat de wet toe dat de staat van de persoon wijzigt, maar enkel volgens de regels die de wet bepaalt. Zo kan de huwelijkse staat veranderen door het aangaan van een huwelijk, maar dit vereist het naleven van de wettelijke vormvoorwaarden. Ook andere wijzigingen, zoals een geslachtsregistratie of het betwisten van een afstamming, vereisen een gerechtelijke procedure of een plechtige verklaring bij een bevoegde instantie.
De staat is universeel tegenstelbaar
De staat van de persoon is universeel tegenstelbaar, wat betekent dat deze rechtsgevolgen heeft ten aanzien van iedereen. Iedereen, zowel natuurlijke personen als overheden, moet de staat van een persoon erkennen en ermee rekening houden. De staat kan dus door derden worden ingeroepen en is niet beperkt tot de persoonlijke sfeer.
De staat is niet voor verjaring vatbaar
De staat van de persoon is niet onderhevig aan verjaring. Dit betekent dat het louter verstrijken van tijd geen gevolgen heeft voor het ontstaan, het behoud of het verlies van iemands staat. Men kan geen staat verkrijgen, noch verliezen, door het eenvoudigweg uitoefenen of niet uitoefenen van rechten of plichten die ermee samenhangen.
De staat is enkelvoudig
Binnen elk afzonderlijke element van de staat van de persoon kan een individu slechts één juridische hoedanigheid tegelijk hebben. Zo is het bijvoorbeeld onmogelijk om tegelijkertijd gehuwd en vrijgezel te zijn.