Kan u de voogd van uw kleinkind worden? Of uw kleinkind adopteren?

1. Voogdij

Bij voogdij zal iemand, anders dan de ouders, het gezag over de minderjarige uitoefenen en instaan voor de opvoeding. De voogdij zal openvallen wanneer beide ouders:

• overleden zijn
• wettelijk onbekend zijn
• in de voortdurende onmogelijkheid zijn om het ouderlijk gezag uit te oefenen
• wilsonbekwaam zijn

Zo lang er dus één ouder in leven is (en deze zich niet in voortdurende onmogelijkheid bevindt of wilsonbekwaam is), zal de voogdij niet automatisch openvallen.

2. Pleegvoogdij

Naast gewone voogdij bestaat er ook nog pleegvoogdij. Hierbij krijgt een persoon, op contractuele basis, de belangrijkste ouderlijke verplichtingen en sommige bevoegdheden van het ouderlijk gezag over een minderjarige. 

Pleegvoogdij komt dus tot stand door een overeenkomst. Deze kan worden opgesteld door een notaris of door de vrederechter. Er dient wel toestemming gegeven te worden, door de ouder(s), om de pleegvoogdij tot stand te laten komen. De pleegvoogdij treedt in werking na bekrachtiging van de overeenkomst door de familierechtbank. Zonder toestemming van de overblijvende ouder is dit dus ook geen oplossing voor de geschetste vraag. 

3. Adoptie

Er bestaan twee soorten adoptie, namelijk gewone en volle adoptie. Bij gewone adoptie behoudt het kind zijn oorspronkelijke verwantschap met zijn ouders. Bij volle adoptie daarentegen zal het kind zijn oorspronkelijke verwantschap volledig verliezen. In deze situatie lijkt gewone adoptie het meest aangewezen.

Zowel gewone als volle adoptie moet steeds gegrond zijn op wettige redenen. Daarnaast zal er altijd rekening worden gehouden met het hoger belang van het kind.

Adoptie door iemand waarmee het kind verwant is (zoals de grootouder, tante, zus, etc), is mogelijk en niet door de wet verboden. Maar rechtspraak zegt wel dat er sprake moet zijn van uitzonderlijke omstandigheden om de bestaande familiale orde zo ingrijpend te wijzigen.

Grootouderadoptie is dus niet verboden, maar het vereist wel bijzondere omstandigheden. Een verzoek tot grootouderadoptie zal doorgaans meer bijval krijgen indien het gericht is op het bestendigen van een bestaande feitelijke situatie (zoals bv. kind verblijft vaak bij grootouder) en de ouders van het kind overleden zijn of zich ruime tijd niet meer om het kind bekommeren. Deze zaken kunnen helpen om de adoptie te verkrijgen, maar het blijft de rechter die zal oordelen of de wettige redenen voldaan zijn en of de adoptie in het belang van het kind is. 

Daarnaast moet er ook rekening gehouden worden met de voorwaarden van adoptie, een hiervan is de toestemmingsvereiste. Dit houdt in dat wanneer de moeder en/of vader van het kind nog in leven zijn, zij moeten instemmen met de adoptie (tenzij zij zijn ontzet uit hun toestemmingsrecht). Als grootouder zal je dus alsnog toestemming van de langstlevende ouder moeten krijgen om je kleinkind te adopteren. Dit is echter niet nodig indien de grootouder kan bewijzen dat de ouder de toestemming onredelijk heeft geweigerd, zich niet meer om het kind bekommerd of de gezondheid, veiligheid of zedelijkheid van het kind in gevaar heeft gebracht. 

Pleegzorg

Een kind kan ook in een pleeggezin geplaatst worden wanneer het, omwille van ernstige redenen of problematische leefomstandigheden, niet in het eigen gezin kan wonen.

Dit kan ofwel op vraag van de ouder(s) zelf of door een rechterlijke beslissing. Wanneer het gaat over een rechterlijke plaatsing zal op voorhand al vaak meerdere keren geprobeerd zijn om de ouder(s) te helpen bij de opvoeding van het kind, maar zonder positief gevolg.

Bij pleegzorg is er de optie van netwerkpleegzorg. Dit houdt in dat het kind wordt geplaatst in een gezin dat ze al kennen, zoals bijvoorbeeld familie. De vorm en duur van pleegzorg zal afhankelijk zijn van de situatie. Zo kan het zijn dat het kind enkel in het weekend naar het pleeggezin gaat, of weldegelijk vast verblijf zal hebben daar. 

Recht op persoonlijk contact

Grootouders hebben recht op persoonlijk contact met hun kleinkinderen. Dit is vastgelegd in art. 375bis oud BW, sinds de wetswijziging van 2018, en kan afgedwongen worden via de familierechtbank.

Indien iemand zich wil verzetten tegen de omgangsregeling tussen de grootouder en het kleinkind, dan dien hij te bewijzen dat dit strijdig is met het belang van het kind.

De invulling van dit persoonlijk contact wordt beslist door de rechtbank en zal verschillen per situatie. Dit kan gaan van maandelijkse bezoeken (al dan niet onder begeleiding en toezicht) tot overnachtingen, afhankelijk van de band tussen de grootouder en het kind. 

Kinderen vanaf twaalf jaar kunnen ook zelf hun eigen mening delen omtrent het zien van hun grootouder(s) via het hoorrecht.